Propaganda na łamach moskiewskiego „Płomyczka” (1943–1946)

Abstrakt

W artykule scharakteryzowano moskiewskie czasopismo adresowane do dzieci — „Płomyczek”, wydawane od połowy 1943 do stycznia 1946 roku jako dodatek do dwutygodnika Związku Patriotów Polskich w ZSRR „Nowe Widnokręgi”. Na podstawie analizy zawartości wszystkich numerów stwierdzono, że drukowano tu zarówno teksty propagandowe, jak i te bardziej neutralne będące przejawem twórczości pajdialnej. Na łamach pisma ukazywały się głównie teksty autorów związanych ze środowiskiem komunistów przebywających w Związku Radzieckim oraz utwory klasyczne, przede wszystkim z nurtu pozytywistycznego. Elementy propagandowe występują zarówno na poziomie agendy, jak i perswazji. Strony tytułowe „Płomyczka” często nawiązują do kalendarza wydarzeń historycznych i mają wydźwięk patriotyczny, a także rustykalny. Większość tekstów pisanych prozą mieści się w zakresie propagandy historycznej, w której polskość zostaje połączona z postępem rozumianym jako ukonstytuowanie się społeczeństwa klasowego oraz awans społeczny niższych jego warstw. Charakterystyczny jest dualizm perspektywy związanej z pobytem na emigracji w Związku Radzieckim oraz życiem toczącym się na terenach objętych okupacją niemiecką. Niemców ukazuje się jako wrogich, złych ludzi, a ich wizerunek bywa przyrównywany do zwierząt.
Bohaterowie są czarno‑biali, a przekaz, pomimo dziecięcego adresata, często operuje scenami drastycznymi. Dla kontrastu terytoria Związku Radzieckiego przedstawiane są jako obszary dobrze zorganizowane i zamieszkiwane przez przyjazne narody. Autorzy koncentrują się na wskazywaniu podobieństw między dwoma narodami (polskim i rosyjskim) oraz asymilacji kulturowej. Tematy propagandowe pojawiają się także w przekazie symbolicznym, co dotyczy przede wszystkim poezji. Teksty przedwojenne są dobierane pod kątem określonej wymowy ideologicznej.