Propaganda na łamach moskiewskiego „Płomyczka” (1943–1946)

Autor

Słowa kluczowe:

„Płomyczek”, Moskwa, dzieci, propaganda, ideologia, II wojna światowa, „Nowe Widnokręgi”

Abstrakt

W artykule scharakteryzowano moskiewskie czasopismo adresowane do dzieci — „Płomyczek”, wydawane od połowy 1943 do stycznia 1946 roku jako dodatek do dwutygodnika Związku Patriotów Polskich w ZSRR „Nowe Widnokręgi”. Na podstawie analizy zawartości wszystkich numerów stwierdzono, że drukowano tu zarówno teksty propagandowe, jak i te bardziej neutralne będące przejawem twórczości pajdialnej. Na łamach pisma ukazywały się głównie teksty autorów związanych ze środowiskiem komunistów przebywających w Związku Radzieckim oraz utwory klasyczne, przede wszystkim z nurtu pozytywistycznego. Elementy propagandowe występują zarówno na poziomie agendy, jak i perswazji. Strony tytułowe „Płomyczka” często nawiązują do kalendarza wydarzeń historycznych i mają wydźwięk patriotyczny, a także rustykalny. Większość tekstów pisanych prozą mieści się w zakresie propagandy historycznej, w której polskość zostaje połączona z postępem rozumianym jako ukonstytuowanie się społeczeństwa klasowego oraz awans społeczny niższych jego warstw. Charakterystyczny jest dualizm perspektywy związanej z pobytem na emigracji w Związku Radzieckim oraz życiem toczącym się na terenach objętych okupacją niemiecką. Niemców ukazuje się jako wrogich, złych ludzi, a ich wizerunek bywa przyrównywany do zwierząt.
Bohaterowie są czarno‑biali, a przekaz, pomimo dziecięcego adresata, często operuje scenami drastycznymi. Dla kontrastu terytoria Związku Radzieckiego przedstawiane są jako obszary dobrze zorganizowane i zamieszkiwane przez przyjazne narody. Autorzy koncentrują się na wskazywaniu podobieństw między dwoma narodami (polskim i rosyjskim) oraz asymilacji kulturowej. Tematy propagandowe pojawiają się także w przekazie symbolicznym, co dotyczy przede wszystkim poezji. Teksty przedwojenne są dobierane pod kątem określonej wymowy ideologicznej.

Bibliografia

Źródła

„Płomyczek” (1943–1946): dodatek do „Nowych Widnokręgów”.

Wspomnienia

Broniewska J., „Płomyczek” w Związku Radzieckim [wspomnienia], [w:] „Nasza Księgarnia”: 40 lat działalności dla dziecka i szkoły, Warszawa 1961, s. 75–78.

Jędrychowski S., „Nowe Widnokręgi” (część I). Ze wspomnień, „Kwartalnik Historii Prasy Polskiej” 1980, R. XIX, nr 1, s. 83–92.

Jędrychowski S., „Nowe Widnokręgi”. Ze wspomnień (część II), „Kwartalnik Historii Prasy Polskiej” 1980, R. XIX, nr 3, s. 119–135.

Jędrychowski S., „Nowe Widnokręgi”. Ze wspomnień (część III), „Kwartalnik Historii Prasy Polskiej” 1980, R. XIX, nr 4, s. 45–61.

Opracowania

Bartoszewicz M., Teorie propagandy w obliczu algorytmizacji internetowego komunikowania społecznego, „Kultura Współczesna” 2019, nr 1(104), s. 84–98.

Cieślik A., Wielki skandal polityczny „Płomyka”, „Zeszyty Prasoznawcze” 2004, nr 1/2, s. 102–112.

Głowacki A., Na pomoc zesłańczej edukacji. Działalność wydawnicza Komitetu do spraw Dzieci Polskich w ZSRR (1943–1946), wyd. 2, Łódź 2019.

Lasswell H.D., The Theory of Political Propaganda, “The American Political Science Review” 1927, Vol. 21, Issue 3, s. 627–629.

Michalska I., Czasopisma Związku Nauczycielstwa Polskiego dla dzieci w okresie Drugiej Rzeczpospolitej, Łódź 1994.

Prokop J., Sowietyzacja i jej maski: PRL w latach stalinowskich, Kraków 1997.

Rogoż M., „Płomyczek Afrykański” (1943–1945) dwutygodniowy dodatek dla dzieci do „Polaka w Afryce”, „Rocznik Historii Prasy Polskiej” 2021, z. 1, s. 95–112.

Rogoż M., Czasopisma dla dzieci i młodzieży Instytutu Wydawniczego „Nasza Księgarnia” w latach 1945–1989. Studium historycznoprasowe, Kraków 2009.

Rybak K., Mechanizm i skutki funkcjonowania propagandy w Związku Radzieckim na przykładzie rozważań Stanisława Cata-Mackiewicza w książce „Myśl w obcęgach. Studia nad psychologią społeczeństwa sowietów”, [w:] Dezinformacja — inspiracja — społeczeń- stwo: social cybersecurity, red. D. Boćkowski, E. Dąbrowska‑Prokopowska, P. Goryń, K. Goryń, Białystok 2022, s. 79–96.

Żyromski M., Propaganda w systemach totalitarnych, Poznań 2015.

Pobrania

Opublikowane

2025-08-18

Jak cytować

Rogoż, M. (2025). Propaganda na łamach moskiewskiego „Płomyczka” (1943–1946). Rocznik Historii Prasy Polskiej, 28(2), 105–122. Pobrano z https://rhpp.uken.krakow.pl/article/view/11406

Numer

Dział

Artykuły i rozprawy

Inne teksty tego samego autora