Jak przegrywa się własną kulturę. Prasa przesiedleńcza w Niemczech Zachodnich 1945–1968

Abstrakt

Periodyki przesiedleńcze odegrały w historii Niemiec destruktywną rolę. Zaczęły powstawać już w 1945 roku. Miały one charakter półlegalny i rozsyłane były początkowo do odbiorców jako listy. W tym początkowym okresie przyświecały im przede wszystkim cele humanitarne, pomagały rodzinom i znajomy w odnalezieniu się w powojenny zamieszaniu.
W 1949 roku wszelkie zakazy wydawania gazet zniknęły i w kolejnych latach powstawały setki pisemek skierowanych do tego środowiska. Do najważniejszych należały „Der Schlesier”, „Breslauer Nachrichten”, „Die Pommersche Zeitung“ „Ostpreussenblatt”, „Das Pommernblatt”, „Der Westpreusse”, „Unser Oberschlesien”, „Schlesiche Rundschau”. Zgodnie z ówczesną polityką rządów Konrada Adenauera periodyki te inspirowano nawet do kwestionowania granic z Polską.
W periodykach przesiedleńczych dominowały teksty przejaskrawiające dramat wysiedleń Niemców z krajów Europy Środkowo‑Wschodniej. Wiele było tam tekstów pomawiających Polskę o niepohamowany imperializm. Podkreślano i mitologizowano rzekomo odwieczne, niepodważalne prawo Niemców do Ziem Zachodnich. Relatywizowano winę Niemiec nie tylko za rozpoczęcie II wojny światowej. Od końca lat 50. prawie nikt z polityków Republiki Federalnej żądań rewizji granic nie traktował już poważnie. Niewielki wpływ organizacji przesiedleńczych na politykę wynikał również z faktu, że po- szczególni przesiedleńcy wspierali różne partie, w których zawsze stanowili pozbawią większego znaczenia mniejszość.
A większość niemieckiego społeczeństwa zaakceptowała powojenne straty terytorialne. Ewentualnego konfliktu zbrojnego z blokiem wschodnim też prawie nikt nie chciał ryzykować. Tymczasem periodyki przesiedleńcze przez następne 30 lat trwały w fanatycznych żądaniach przywrócenia granic z 1937 roku. Budziło to wielką irytację większości Niemców.
Radykalizm liderów przesiedleńczych organizacji zrażał zarówno młodych ludzi, jak i przesiedleńczą inteligencję — ludzi, dla których budowanie swojej sytuacji zawodowej było ważniejsze niż oglądanie się w przeszłość. Przesiedleńcy urastali do roli kozła ofiarnego i obiektu drwin, a ich organizacje popadały w coraz większą marginalizację. Konflikt w miarę upływu lat eskalował, co spowodowało, że wszelkie tematy związane ze Śląskiem w niemieckiej przestrzeni społecznej, kulturalnej i naukowej stały się tematem tabu. Przyznawanie się do wschodnich korzeni stało się po 1968 roku hańbiące dla zdecydowanej większości przesiedleńców. Autor, na przykładzie tekstów w periodykach przesiedleńczych, stara się pokazać procesy polityczne, które spowodowały, że pamięć o historii dawnych ziem wschodnich i o ich dorobku kulturalnym poszła w Republice Federalnej w całkowite zapomnienie.