Rodowód człowieka, zróżnicowanie rasowe ludzkości oraz „nienawiść rasowa” na łamach „Biblioteki Warszawskiej” w latach 1864–1914

Abstrakt

W artykule przedstawiono i przeanalizowano zawartość „Biblioteki Warszawskiej” w latach 1864-1914 poprzez pryzmat ówczesnego stanu wiedzy na temat człowieka, jego pochodzenia, zróżnicowania fizycznego i kulturowego oraz odmienności rasowej jako źródła konfliktów między ludźmi. Analizowany okres rozpoczyna data uznawana za symboliczny początek epoki pozytywizmu na ziemiach polskich, kończy zaś zwrot ku nowemu modernistycznemu pojmowaniu przeszłości dziejowej i ludzkiej kultury. Nauki przyrodnicze, w tym antropologia, których upowszechnianie stało się główną misją uczonych i popularyzatorów wiedzy w dobie zaborów, przeżywały w drugiej połowie XIX w. rozkwit spowodowany teorią Charlesa Darwina o ewolucyjnym powstaniu życia na ziemi. Myśl ta, negująca koncepcję kreacjonistyczną, rodziła spory w świecie nauki. Ich odzwierciedlenie na łamach „Biblioteki Warszawskiej”, a więc recepcja myśli europejskiej, oraz przemyślenia polskich uczonych i publicystów pozwoliły odtworzyć ówcześnie panujące wyobrażenia na temat różnorodności ludzkiej, hierarchizacji ras oraz wpływu przyjęcia takiego wartościującego podejścia na kolonizację ziem zamorskich, a wreszcie, przy końcu omawianego okresu, na myślenie o ludności Europy jako podzielonej na panów i niewolników.