Powstanie „klasy średniej”. Profilowanie odbiorców „Opiekuna Domowego” za czasów pierwszego redaktora (1865–1868)
Słowa kluczowe:
„Opiekun Domowy”, Adam Mieczyński, klasa średnia, rzemieślnicy, powstanie styczniowe, prasa patronacka, stosunki patriarchalneAbstrakt
W artykule zrekonstruowano zakładanego adresata oraz program społeczny, jakie wyłaniają się z pierwszych czterech roczników „Opiekuna Domowego” (1865–1868). Najpierw autor przedstawia genezę warszawskiego ty- godnika, przypominając światopogląd pierwszego redaktora, Adama Mieczyńskiego, apelującego o oświecenie „kla- sy średniej” radykalizującej się podczas powstania styczniowego. Następnie w artykule dookreślono, na czym polega opiekuńczość zachowawczej inteligencji wspierającej pismo. W analizach korespondencji Mieczyńskiego, tekstów programowych i regularnych działów periodyku zwrócono uwagę na przenikanie się postępowych postulatów mo- dernizacji z retoryką paternalistyczną. Na koniec autor stwierdza, że zapowiadana w tytule pisma opieka nad miejskim ludem miała charakter patriarchalny. Mieściły się w jej obrębie zarówno edukacja, poprawa materialnej i moralnej sytuacji „klasy średniej”, religijnie motywowany kult pracy, jak niby‑ojcowska czujność, patronacka kontrola oraz szacunek do status quo.
Bibliografia
„Opiekun Domowy” 1865–1868, R. I–IV.
Beck J., Rzemiosło warszawskie w latach 1832–1863, [w:] Z dziejów rzemiosła warszaw- skiego, red. B. Grochulska, Warszawa 1983, s. 350–381.
Bolesławita B. [Kraszewski J.I.], Z roku 1866. Rachunki, Poznań 1867.
Borejsza J.W., Noc postyczniowa, [w:] tegoż, Piękny wiek XIX, Warszawa 1984.
Brzozowski S.M., Kosiek Z., Mieczyński Adam Szczepan Jan, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 20, Wrocław 1975, s. 735–736.
Dobrowolska J., Dekada rewolucyjnych demokratów, czyli Polacy i Pierwsza Międzynarodówka, [w:] Literatura i kultura drugiej połowy XIX wieku między polityką a prywatnością, red. U. Kowalczuk, D.W. Makuch, D.M. Osiński, Warszawa 2019, s. 70–87.
Domański H., Polska klasa średnia, Toruń 2012.
Erlicki F., Rys historyczny Instytutów Rolniczo-Leśnych w Królestwie Polskim, Warszawa 1877.
Gąsiorowska N., Mieszczaństwo w powstaniu styczniowym, „Przegląd Historyczny” 1937–1938, t. 34/2, s. 526–543.
I.H., Śp. Adam Dunin Mieczyński, „Tygodnik Ilustrowany” 1892, nr 142, s. 180.
Jaszczuk A., Kwestia mieszczańska a polemiki pozytywistów z konserwatystami w Królestwie Polskim w latach 1870–1890, [w:] Drobnomieszczaństwo XIX i XX wieku, red.
S. Kowalska-Glikman, t. 1, Warszawa 1984, s. 121–140.
Kądzielski J., Działalność pisarska i wydawnicza J.M. i A. Wiślickich do roku 1875, „Przegląd Nauk Historycznych i Społecznych” 1954, R. 4, s. 151–197.
Kieniewicz S., Powstanie styczniowe, Warszawa 1983.
Kmiecik Z., Prasa warszawska w okresie pozytywizmu (1864–1885), Warszawa 1971.
Korespondencja H. i K. Chłapowskiego, Biblioteka Jagiellońska, BJ Rkp. 9140 III, t. 5, https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/doccontent?id=629911.
Korespondencja J.I. Kraszewskiego. Seria III: Listy z lat 1863–1887, t. 60, Biblioteka Jagiellońska, BJ Rkp. 6520 IV, https://www.jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/865490/edition/831464/content.
Kubicka J., Na przełomie. Pozytywiści warszawscy i pomoc własna, Warszawa 2016.
Kubicka J., Polski rzemieślnik w Paryżu. O „Listach z podróży na wystawę paryską”, [w:] Ekspozycje nowoczesności. Wystawy a doświadczanie procesów modernizacyjnych w Polsce (1821–1929), red. M. Litwinowicz‑Droździel, I. Kurz, P. Rodak, Warszawa 2017.
Massalski A., Słownik biograficzny. Nauczyciele szkół średnich rządowych męskich w Królestwie Polskim 1833–1862, Kielce 2007, s. 281.
Mieczyński A., Marymont pod Warszawą, „Tygodnik Ilustrowany” 1869, nr 71–72.
Mieczyński A., Od Redakcji z powodu nowego roku, „Gazeta Rolnicza” 1859, nr 1, s. 1.
Mieczyński A., Od Redakcji, „Gazeta Rolnicza” 1858, nr 44, s. 1–2.
Mieczyński A., Rzeczy gospodarskie, Warszawa 1859.
Od Redakcji, „Przegląd Rolniczy, Przemysłowy i Handlowy” 1856, nr 1, s. 1–2.
Płachecki M., Niemota, [w:] Miasto słów. Studia z historii literatury i kultury drugiej połowy XIX wieku, red. E. Paczoska, Białystok 1990, s. 179–188.
Płachecki M., Wojny domowe. Szkice z antropologii słowa publicznego w dobie zaborów (1800–1880), Warszawa 2009.
Schiller J., Warszawskie rządowe szkoły średnie w latach 1795–1862, „Rozprawy z Dziejów Oświaty” 1994, t. s. 41–109.
Słownik języka polskiego, cz. 1–2, Wilno 1861.
Słownik języka polskiego, red. A. Kryński, W. Niedźwiedzki, t. IV, Warszawa 1908.
Szujski J., Obrona świętej Częstochowy. Historia cudowna a prawdziwa o Jacku Brzuchańskim organiście częstochowskim, na cześć i chwałę Boską, a dobrym ludziom na pocieszenie opowiedziana, Warszawa 1863.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Rocznik Historii Prasy Polskiej
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
